ابوبکر بن حزماَبوبَکْرِبْنِ حَزْم، فرزند محمدبن عمرو انصاری (د ۱۲۰ق/۷۳۸م)، از محدثان تابعین ، قاضی و والی مدینه در دورۀ خلافت مروانیان بود. ۱ - معرفی ابو بکر ابن حزمجد وی عمرو بن حم از اصحاب پیامبر - صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم- بود و از سوی آن حضرت عامل نجران گردید. پدر ابوبکر، محمد در ۱۰ق/۶۳۱م در همان‌جا به دنیا آمد و به توصیۀ پیامبر- صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم- نام او را محمد نهادند. [۱]
محمد ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۶۹، بیروت، دارصادر.
برقی [۲]
احمد برقی، رجال، ج۱، ص۶، تهران، ۱۳۴۲ش.
و طوسی [۳]
محمدبن حسن طوسی، رجال، ج۱، ص۶۳، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م.
ابوبکر بن حزم را از اصحاب حضرت علی - علیه وآله- دانسته‌اند، اما از آن‌جا که در منابع درگذشت وی را ۱۲۰ق و در ۸۴ سالگی ذکر کرده‌اند، درنتیجه وی به هنگام شهادت حضرت علی- علیه‌السلام- باید کودک خردسالی بوده باشد. [۴]
یوسف بن عبدالرحمن مزی، تهذیب الکمال، ج۲۱، ص۱۴۱، نسخۀ خطی کتابخانۀ احمد ثالث، شم ۲۸۴۸.
۱.۱ - استماع حدیثابوبکر بن حزم از کسان بسیاری چون محمد بن عمرو پدرش، عمرو بن سلیم زرقی ، قاسم بن محمد بن ابی‌بکر ، عباد بن تمیم انصاری ، عمربن عبدالعزیز ، ابوسلمه بن عبدالرحمن بن عوف ، سائب بن یزید ، خارجه بن زید بن ثابت و ابوحبه بدری حدیث شنید. [۵]
احمدبن علی ابن منجویه، رجال صحیح مسلم، ج۱، ص۱۰۵-۱۰۶، به کوشش عبداللـه لیثی، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
[۶]
محمدبن طاهر ابن قیسرانی، الجمع بین رجال الصحیحین، ج۲، ص۵۹۲، بیروت، ۱۴۰۵ق.
[۷]
یوسف بن عبدالرحمن مزی، تهذیب الکمال، ج۲۱، ص۱۳۷-۱۳۸، نسخۀ خطی کتابخانۀ احمد ثالث، شم ۲۸۴۸.
۱.۲ - راویانبرخی از راویان او نیز عبارتند از: دو فرزندش محمد و عبداللـه، اسحاق بن یحیی ، افلح بن حمید ، ولید بن ابی هشام ، یحیی بن سعید انصاری ، عبدالرحمن اوزاعی ، حجاج بن ارطاه ، عمرو بن دینار ، محمد بن شهاب زهری و ابوبکر بن نافع . [۸]
احمدبن علی ابن منجویه، رجال صحیح مسلم، ج۱، ص۱۰۵-۱۰۶، به کوشش عبداللـه لیثی، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
[۹]
محمدبن طاهر ابن قیسرانی، الجمع بین رجال الصحیحین، ج۲، ص۵۹۲، بیروت، ۱۴۰۵ق.
[۱۰]
یوسف بن عبدالرحمن مزی، تهذیب الکمال، ج۲۱، ص۱۳۷-۱۳۸، نسخۀ خطی کتابخانۀ احمد ثالث، شم ۲۸۴۸.
۱.۳ - مناسبابوبکر به روزگار ولیدبن عبدالملک (حک ۸۶-۹۶ق) و سلیمان (حک ۹۶-۹۹ق) قاضی مدینه بود، سپس از طرف سلیمان به عنوان والی آن‌جا گمارده شد و در زمان عمر بن عبدالعزیز (حک ۹۹-۱۰۱ق) نیز در همان مقام جای گرفت، ولی با روی کار آمدن یزید بن عبدالملک (حک ۱۰۱-۱۰۵ق) از این سمت برکنار شد [۱۱]
احمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۴، ص۶۰۵، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۷۹م.
[۱۲]
عبدالرحمن بن علی ابن جوزی، صفه الصفوه، ج۲، ص۱۳۲، به کوشش محمد فاخوری و روّاس قلعه جی، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
[۱۳]
ابن کثیر، البدایه، ج۹، ص۷۲-۷۳.
[۱۴]
ابن کثیر، البدایه، ج۹، ص۱۶۶-۱۸۵.
ابن عبدالحکم متن برخی از نامه‌های عمر بن عبدالعزیز خطاب به ابوبکر را نقل کرده است. [۱۵]
عبداللـه ابن عبدالحکم، سیره عمر بن عبدالعزیز، ج۱، ص۶۰-۶۱، به کوشش احمد عبید، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
ابوبکر چند ماهی نیز در ۹۳ق و چند روزی در ۱۱۸ق ولایت مدینه را به‌طور موقت عهده‌دار بوده است. (طبری، ذیل سالهای ۹۳ و ۱۱۸ق). وی در اواخر سدۀ اول به تناوب چندین سال نیز سرپرستی امر حج را عهده‌دار بوده است. [۱۶]
خلیفه بن خیاط، تاریخ، ج۱، ص۴۳۴، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۸م.
[۱۷]
محمد ابن حبیب، المحیر، ج۱، ص۲۶-۲۷، به کوشش ا لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/۱۹۴۲م.
[۱۸]
احمدبن اسحاق یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۹۱-۳۰۰، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م.
۱.۴ - وقایع دوران ولایت بر مدینههنگامی که ابوبکر از طرف عمر بن عبدالعزیز ولایت مدینه را داشت، به فرمان او فدک را به اولاد حضرت فاطمه - علیه‌السلام- باز گرداند، [۱۹]
عبدالحمید بن هبه اللـه ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۱۶، ص۲۷۸، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۲م.
نیز به منظور حفظ آثار و سنن نبوی از سوی عمر بن عبدالعزیز مأمور جمع‌آوری احادیث پیامبر - صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم- شد. [۲۰]
محمد ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۳۸۷، بیروت، دارصادر.
[۲۱]
یعقوب بن سفیان بسوی، المعرفه و التاریخ، ج۱، ص۴۴۲، به کوشش اکرم ضیاء عمری، بغداد، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
در منابع از ابوبکر به عنوان فردی زاهد یاد شده و دربارۀ پارسایی او حکایاتی آمده است. [۲۲]
یعقوب بن سفیان بسوی، المعرفه و التاریخ، ج۱، ص۴۳۷-۴۳۸، به کوشش اکرم ضیاء عمری، بغداد، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
[۲۳]
عبدالرحمن بن علی ابن جوزی، صفه الصفوه، ج۲، ص۱۳۲، به کوشش محمد فاخوری و روّاس قلعه جی، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
۲ - فهرست منابع(۱) عبدالحمید بن هبه اللـه ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۲م. (۲) عبدالرحمن بن علی ابن جوزی، صفه الصفوه، به کوشش محمد فاخوری و روّاس قلعه جی، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. (۳) محمد ابن حبیب، المحیر، به کوشش ا لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/۱۹۴۲م. (۴) محمد ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر. (۵) عبداللـه ابن عبدالحکم، سیره عمر بن عبدالعزیز، به کوشش احمد عبید، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. (۶) محمدبن طاهر ابن قیسرانی، الجمع بین رجال الصحیحین، بیروت، ۱۴۰۵ق. (۷) ابن کثیر، البدایه. (۸) احمدبن علی ابن منجویه، رجال صحیح مسلم، به کوشش عبداللـه لیثی، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م. (۹) احمد برقی، رجال، تهران، ۱۳۴۲ش. (۱۰) یعقوب بن سفیان بسوی، المعرفه و التاریخ، به کوشش اکرم ضیاء عمری، بغداد، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م. (۱۱) احمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۷۹م. (۱۲) خلیفه بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۸م. (۱۳) طبری، تاریخ. (۱۴) محمدبن حسن طوسی، رجال، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م. (۱۵) یوسف بن عبدالرحمن مزی، تهذیب الکمال، نسخۀ خطی کتابخانۀ احمد ثالث، شم ۲۸۴۸. (۱۶) احمدبن اسحاق یعقوبی، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوبکر بن حزم»، ج۵، ص۱۹۸۶. |